Hikmet Yesil

Adana Irki

Yogun olarak Cukurova Bölgesinde yetistirilen Adana güvercinler orijin olarak Arap kusdur. Diger irklarda oldugu gibi baska yörelerde zamanla
yetistirimeye baslanmis ve o yörelerinde yetistiricilik özellikleri ile yeni türler ortaya cikmistir. Daha dogru bir anlatimla yeni özelikler bu türe adapte olmustur.

Bilindigi üzere cesitli renklerde ve boylarda olan bu cins, bazi yöresel özellikleri disinda ayni karakteri tasimaktadir. Yüksek ucup, hizli kanat cirpip, 2 yada 3lü havalanma ve hizli inis karakteristik özellikleridir.
Yetistiriciler tarafindan aranan özelliklerinin basinda yüksek ucus ve hizli inis gelmektedir. Ortalama olarak 10 ila 15 dakika havada kalma süresi, 150-200 metre yükselme ve 110- 130km/h inis hizi iyi bir irkta gözlenebilir.
Yine ek bir olarak yasam süresi 11-15 yil ve performansli ucus süresi 8-10 yildir.



Genel Bilgi:

2-3 ayliktan itibaren terbiye edilmeye baslanir ve 7 ayliktan sonra ciftlestirilir. Ucum yapmak icin cogunlukla erkek kus idealdir. Ancak disilerde erkekler kadar basarili olabilir. Performansli ve yüksek kalitede ucus ömrü icinde 1 veya 2 defa yavru besletilir. Daha fazlasi iyi ucumu etkiler. Dolap denilen iki kusun sigabilecegi yuvalarda beslenir ve geceleri dolaplar kapali tutulur.



Ayrintili Bilgi:

Töme (kisa gaga) ve tartac (uzun gaga) olmak üzere iki tipte Adana cinsi vardir. Tartac daha cok Adana ve Ceyhan yöresi yetistiricileri tarafindan tercih edilir. Töme ise Tarsus`da yogun olarak gözlenir. Mersin ve civarinda ise iki tipde yogun olarak bulunur. Bu cinsin yumurta ve tagrit dönemi olmak üzere iki ayri ucum dönemi vardir. Tagrit dönemi erkek kusun disi kusa ilgisinin en yogun oldugu dönemidir ve bu dönemde ucumlar bu irkin tanimlanan tüm özeliklerini sergiledigi sekilde gerceklesir.

Düz inis ve makasli inis adi altinda  Adana irki kuslar hünerlerini sergilerler.  Düz inis Adana cevresinde gözlemlenir. Makasli inis ise özelligidir.
Düz inisde kus cagirilfigi zaman kus bulundugu yerden  yuvasina dogru pike yapmaya baslar  ve  donuk  bir bicimde yuvaya iner. Makasli  iniste ise önden gelen kus  donuk iner  takipci  yada takipcileri mutlak suratla  yere dogru kanat cirparak inerler. Bazi durumlarda öncü kusda makas yapabilir. Makasli inisten dolayi bu tür kuslar digerlerine nazaran daha hizli inis yaparlar.

Bahar ve yaz döneminde yavru alinir.
Bu yavrular güvenilir bir yada iki kus tarafindan terbiye edilir.
Terbiye islemi öncelikle kanat hamliklarinin alinmasi, nefeslendirme, ikili yada üclü ucurma alistirma, yükseltme ve hizli inis seklinde geceklestirilir.
Bu islemden sonra kus öncü ve arkaci olarak ucum özelligine göre ve seyretmeye doyulmayacak ucus hatina baslar.

Dalici güvercin denilince hicbir irkin Adana ile boy ölcüsebilecegini düsünemiyorum. Bulutlarin icinden atlayip, salmaya kadar durmadan cirpinan bir postayi izlemenin zevkini baska bir irktan almak imkansizdir. Adana`da bu kuslar 3`lü bazen de 2`li ucurulur ve ucan her bir gruba posta adi verilir. Postalar postadaki en iyi kusa göre isim alirlar. Örnegin; Sakar Postasi veya Mavili Sami Postasi gibi.....

Postada bulunan kuslardan en az biri kesinlikle öncü olmalidir. Yani, Salmadan Parlak (pirilti) cekildiginde (genelde beyaz renkli bir kus, kuyruk ve bel bölgesi civarindan tutulup sallanir. Yüksekteki kuslar bunu atlama sinyali olarak icgüdüsel algilar ve dalisa Gecer) ilkin Öncüler cevap verir.Digerlerine ise takipci denir ve bunlar öncüyü takip ederler. öncü takim komutani gibidir. Diger kuslar üstün tutulurlar. Sadece takipcilerden kurulu bir posta asagiya alinamaz. Özelikle taritlik döneminde (erkekkuslarin disileri kovaladigi, yumurtlatmadan önceki dönem bu kuslarin parlak hassasiyetleri en yüksek seviyesinde olur. Bazen, tarit (arkaci) bir takipci bile öncülük yapabilir.

Mükemmel posta demek bulutlarin icine kadar birbirinden ayrilmadan, kisa sürede, salmanin etrafindan cok fazla ayrilmadan (düsmeden) yükselmis üc kusun, sadece kuru (diger kuslar acmadan) parlak ile aninda hic caymadan ve dönmeden (döneklerde gibi bir inis, hem kus icin prestijin zedelenmesi anlamina gelir) asagiya kadar dalmasidir. Ek olarak kuslar dalma esnasinda cirpinirlarsa (daha önce inmek icin yarisirlar) seyre doyum olmaz. Bazi kuscular cirpinan, bazilari ise oklava gibi oynamayan kuslar severler. Ama genelde, cirpinan kuslar daha makbuldür. Cayan, yavas inen, yavan inen, dönen kuslara iyi gözle bakilmaz. bunlar genelde yadirgaya (yabanci kus tutarken kullanilan seviye olarak ikinci sinif kuslardir) ucurulur. Amac, seyir degildir. Genelde tek amaci baskasinin kuslarini tutmak olan kötü niyetli insanlar tarafindan beslenir.

Adana güvercinlerinde renk degil performans önemlidir. Renkleri genelde siya, beyaz, mavi, kirmizi, bu renklerin kombinasyonlari ve tonlaridir. Her rengin özel bir adi vardir. Mesela;
- Sakar: Her tarafi siyah kanat ucu beyaz
- Zirkli veya Zirhli; kanatlar siya, lacivert ve mavi kombinasyonu göüs acik mavi
- Sami; Acik mavi kanat üzeri iki siyah cizgili
- Maverdi; beyaz ve kirmizi (kahve) tonlari olup kirmizinin sekli ve tonuna göre, cubuklu veya Savi gibi isimler alabilir.

Tüm kuslarin isimlerini aciklamak su an gereksiz. Fakat tüm kuslar bunlardan baska, basibeyaz, bozuk, katrani, muskali, gerdanli, küpeli gibi sifatlar alabilirler. Mesela; basi beyaz küpeli sakar, bozuk katrani zirhli, muskali mavili sami, aynali sami, sami safi gibi.......

Bu kuslar ebat olarak diger kuslardan daha iridir. Baslari iri cekic seklinde, boyunlari kalin ve uzundur. Kanatlar uzun ve genistir. Burunlari kisa ve genelde küttür. Oldukca heybetli bir ifadeleri vardir. Tüy dökme mevsiminde, özellikle kanat bas zirfeleri ( en büyük tüy) gelmeden ucamazlar. Bu mevsimde sonra tekrar eski Performanslarina getirebilmek icin cok idman yaptirilmasi gerekir.
Yukarida sayilan özelliklerde olmayan kuslar genelde candir denilen baska türlerle melezlenmis kuslardir ` ki bunlarda parlak hassasiyeti ve kendilerine has ucma özellikleri aranmaz. Havada kanat vurmadan süzülen ( fiske atmak veya tomba yapmak ), döneklere, kelebeklere ve oynarlara has hareketler yapan güvercinlere iyi gözle bakilmaz. Gercek postayla ucurulmazlar. Cünkü kusun kendine münhasir ucusu bozulabilir.

Adana kuslari salmanin etrafindan kücük daireler cizerek yükselirler. Merdiven cikar gibi, birbirlerinden ayrilmadan dönek atmalari istenir. Parlak cekme zamani, kuslarin yüzlerini salmaya döndükleri anda olmalidir ki kus hemen cevap verebilsin. Fakat, ender olarak kusun arkasi dönükken cekilen parlagi görüp dalabilen kuslarda vardir ki bunlari bulup yetistirmek gercekten zordur.

kuslar 10-15 dakika arasi istenilen yüksekligi bulmalidirlar. Bu yükseklik yetistirici tarafindan tecrübeyle belirlenir. Ama genelde kayiplara sokuldugunda parlak hassasiyeti azalir, cayma meydana gelebilir. Herkes kusunu cok yükseye yollayabilir ama bir parlakta asagiya alabilen kuscu sayisi cok azdir.

Adana güvercinlerini beslemek uzun bir tecrübe gerektirir. Diger kuslardan daha zor sökülürler (yavru iken), ucurulmalari özen ve itina ister, sallapati ucurulduklarinda zevk vermezler. Mutlaka isi iyi bilen bir ustanin yaninda belirli bir süre gözlem yapilmalidir. Aksi takdirde bu kuslari digerlerinden ayiran özellikleri görmek mümkün olmaz.

Bu kuslar her ciftin kendine ait ayri bir gözü oldugu 6-8 gözlü dolap denilen kümeslerde beslenir. Cok evcil olan bu kuslari dolaplamak kolaydir. Cogu zaman dolabinin kapisini acar acmaz kendiliginden girerler. Özellikle postalar art arda ucuruldugu icin kuslain yerlerine kendiliklerinden girmesi oldukca önemlidir. cünkü bir posta indirilmeden digeri genelde birakilmaz.

  sabah erken vakitte veya aksam serinlikte ucurulan kuslardan daha fazla randiman alinir. ama uzun süre ucmayib veya daha yeni postalara katilan acemi kuslar calistirmak amaciyla günün her saatinde ucurulabilir. Rüzgarli ve puslu havalarda bu kuslar ucurmak cok risklidir. Cünkü kus göremeyecek kadar uzaklasir veya görmezse genelde tutulur. Bu yüzden kuslar havada iken devamli gözle islenmelidirler. Mükemmel parlak hassasiyetleri nedeniyle bazen yabanci salmalara bile akarlar. Bir indiklerinde de genelde yakalanirlar. Bu yüzden parlak elde ucurulmalarini tavsiye ederim. Özellikle yavru kuslar en kücük bir piriltiya, parlaga atlayarak kolayca tutulurlar. Ama bu asama atlatildiktan sonra ve bir yumurta gördükten sonra dami daha iyi tanirlar ve yakalanmalari zorlasir.

Performans kusu olan Adana güvercinlerine genelde yavru besletilmez. Cünkü yavru beslemek kusun performansini azaltir ve cabucak yaslandirir. Bu yüzden Posta güvercinlere yavru besletilir. Ayrica yumurtadaki kuslarin parlak hassasiyeti cok azaldigindan dolayi ( salmaya gelme hirslari azalir) cikan yumurtalari baska kuslarin altina sürülür. böylece kuslarin en iyi performansi verdigi taritlik dönemi ( yumurtlatmadan önceki dönem) öne alinmis olur. Özelikle postalar öncü kusun tarit oldugu dönemlerde en iyi randimani verirler. bu yüzden öncülere genelde hic yavru bestletilmez.

Tavsiyem; bu kuslari yanlarina baska irk katmadan 3`lü gruplar halinde ucurun ve parlakla sinyal verdinizde öncü kusun atlamasini ardindan takipcilerin cirpinmasini seyredin. Bunu bir yasadiginizda, birakmaniz mümkün olmayabilir.


Saygilarimla
Hikmet Yesil